Gojaznost, shvaćena kao patološko nagomilavanje masnog tkiva, nastaje uvek kada energetski unos putem hrane nadmašuje energetski rashod, u dužem vremenskom intervalu. Ovakav, pozitivan energetski bilans, ima za posledicu deponovanje viška energije u vidu rezervne masti u masnom tkivu. Pozitivan energetski bilans je, daleko najčešće, posledica određenih navika i ukupnog načina života. Međutim, u nastanak gojaznosti su upleteni i mnogi drugi činioci i kompleksni regulatorni mehanizmi. Postoje mnoge teorije o različitim faktorima koji utiču na nastanak gojaznosti, od kojih su neke već jasno, naučno utemeljene, a druge su još u fazi istraživanja.
Ti činioci su: genetski, centralni poremećaji regulacije gladi i sitosti, hormonsko (endokrino) metabolički, prekomerna ishrana, smanjena fizička aktivnost, psiho-socijalni i ostali faktori.
Genetski faktori
Veliki je broj istraživanja koja ukazuju da postoji genetska predispozicija u nastanku gojaznosti.
Epidemiološke studije su pokazale da je veća učestalost gojazne dece kod gojaznih roditelja. U porodici gde je jedan od roditelja gojazan, a drugi normalno uhranjen, potvrđena je gojaznost kod oko 50%. U porodicama gde su oba roditelja gojazna, taj procenat ide čak do 75%. Međutim, u porodicama gde su oba roditelja normalno uhranjena, procenat gojazne dece je svega 9%.
Bušar (Bouchard) u svojim navodima objašnjava rezultate tri velike studije o uticaju genetskih faktora na nastanak gojaznosti. Ispitivanja su vršena na blizancima, usvojenoj deci i deci koja žive sa svojim roditeljima. Najveći uticaj genetskh faktora je dokazan kod porodica koje imaju blizance, a najmanji u porodicama sa usvojenom decom. U ovim studijama je dokazivano i učešće naslednih faktora na BMI deteta, distribuciju masnog tkiva i procenat abdominalne masti (v. str. 27.). Utvrđeno je da je BMI (body mass index) bio nasledan u 25-40% ispitivanog uzorka, distribucija masnog tkiva u 50% ispitivanja, a količina abdominalne masti je bila uslovljena genetskom komponentom kod 50-60% dece.
U poslednjih nekoliko godina objavljeni su rezultati različitih istraživanja koji potvrđuju činjenicu da određeni geni koreliraju s prijemčivošću na gojaznost. Pokušana je i identifikacija tih gena.
Genetska regulacija energetskog rashoda se odnosi na više mehanizama, moguće je sniženje stope energetskog rashoda u miru, uslovljeno genetskim činiocima, sniženje termogeneze, smanjena sklonost ka spontanoj fizičkoj aktivnosti, bolje iskorišćavanje makronutrijenata, kapacitet oskidacije masti i ugljenih hidrata, regulacija apetita i brojni drugi činioci.
Međutim, u velikom broju slučajeva se ipak ne može jasno razjasniti da li je i koliko uzrok nastanka gojaznosti genetski činilac, ili uticaj socijalne sredine i navika. Da li gojaznost roditelja i gojaznost dece uvek znače samo uticaj naslednih faktora, ili su tome doprineli životni stil, navike i kult prema hrani u nekoj porodici – ostaju otvorena pitanja.
Postoji mišljenje da gojaznost nije nasledna, već se nasleđuje predispozicija za gojaznost, a na njeno ispoljavanje utiču činioci sredine.
