Mišić ima svojstvo kontrakcije, odnosno promene dužine što predstavlja osnovu ljudskog kretanja i sportske aktivnosti. Mišići su svojim krajevima pripojeni za kosti, koje pokreću prilikom svojeg skraćenja. U našem telu ima preko 500 različitih mišića, a oko 50% telesne mase čine mišići, dok je kod vrhunskih sportista ovaj procenat i veći. Karakteristika mišića je da se pod uticajem nadražaja kontrahuje, odnosno skraćuje. Razlikujemo tri vrste mišićnog tkiva: poprečno prugasto, glatko i srčano mišićno tkivo. Za pokrete našeg tela odgovorni su poprečnoprugasti mišići. Mišići su sastavljeni od mišićnih snopova, koji su povezani vezivnim tkivom, a osnovna gradivna jedinica mišića je mišićno vlakno (mišićna ćelija).
Uzroci nastanka povrede mišića
Povrede mišića posledica su delovanja mehaničke sile na mišić direktno ili indirektno. Mehanička sila dovodi do prekida kontinuiteta mišićnih vlakana ili omotača, dolazi do krvarenja, stvara se hematom u mišiću. Bilo da se radi o direknim ili indireknim akutnim lezijama mišića osnovno je sprečiti pojavu hematoma, kao i nastanak kalcifikata u nastalom hematomu. Povreda mišića i nastanak hematoma smanjuju sposobnost kontrakcije i snagu mišića.
Direktne povrede mišića nastaju usled direknog udarca u mišić. Indirektne povrede su posledica velikih fizičkih napora iznad praga elastičnosti mišića: istezanja kontrahovanog mišića, udarca u kontrahovan mišić, iznenadne ili snažne kontrakcije.
Povrede mišića nastaju kao rezultat:
a) direktnog udarca u mišić,
b) eksplozivnih pokreta (iznenadni brzi ili protiv velikog otpora),
c) neadekvatne fizičke pripremljenosti,
d) slabe zagrejanosti mišića,
e) umora i pretreniranosti,
f) loše podloge ili sportske opreme.
Povrede mišića nastaju iznenada i sportista tačno lokalizuje mesto povrede. Glavni simptom povrede mišića je bol, koji se opisuje kao ubod noža. Sportista navodi slabost povredjenog dela, pokretljivost je minimalna, a u nekim slučajevima i nemoguća. Kontrakcija mišića praćena je bolom, a pokušaj izvodjenja pokreta povredjenim delom izaziva bol.
Sportista se žali na:
-iznenadni oštar bol kao „ubod nožem"
-utisak istegnutosti mišića
-osećaj kidanje mišića
-slabost povređenog mišića
-bol pri pasivnom pokretu
Znaci povrede mišića su:
-stalna bol na mestu povrede,
-pojava otoka na mestu povrede,
-pojava udubljenja na mestu povrede
-kontrakcija mišića otežana ili neizvodljiva
-ekstenzija bolna i ograničena u predelu povređenog segmenta
-pojava hematoma je siguran dijagnostički znak da se radi o kidanju mišića
Najčešće povređeni mišići su: mišići natkolenice (kvadriceps, rektus femoris, bicep femoris, aduktori), m. gastrocnemius, m. biceps brachi i m. pectoralis.
Klasifikacija povrede mišića
Postoji nekoliko različitih povreda mišića koje su posledica dejstva mehaničke sile na tkivo mišića i praćene su bolom nakon povrede:
- Kontuzije mišića
- Distenzio (istegnuće) mišića,
- Delimični rascep mišića
- Potpuni rascep - prekid mišića
Kontuzije mišića
Pri udarcu dovoljne jačine bio blag ili jak, dolazi do oštećenja mišićnih vlakna, sa stvaranjem izliva krvi (hematom). Podlivi su obično vidljivi, a povrede zahvataju površne delove mišića.
Simtomatologija se karakteriše bolom i otokom na mestu udarca, bez promene u snazi mišića.
Lečenje: u prvoj fazi, koja traje 48-72 sata primenjuje se krioterapija (terapija hladjenjem) i kompresija u cilju borbe proiv nastanka hematoma u mišiću. Treba primenjivati hladne obloge (pakovanja) ili led na dva sata po 10 minuta u toku prvih 48 sati. Na mesto povrede postaviti elastični zavoj. Krioterapija, takodje ima i anestetičko dejstvo (umanjuje bol). Ultrazvukom se prati pojava hematoma u mišiću i njegovo smanjivanje. Ukoliko dodje do nastanka hematoma, treba primeniti procedure fizikalne terapije za što brže uklanjanje podliva iz mišića. Ukoliko nema znakova pucanja mišića i sportista je bez tegoba, moguć je povratak u trening.
Distensio (istegnuće)
Istegnuće je posledica istezanja mišića preko granice elastičnosti mišićnih struktura. U zavisnosti od veličine oštećenja mišića istegnuće se klasifikuje u tri stepena:
-
Istegnuće mišića – oštećenje manje od 5% mišićnih vlakana. Ovo je blago oštećenje koje zahteva 2 do 3 nedelje mirovanja
-
Delimični rascep mišića – predstavlja veći stepen oštećenja mišića, gde je značajno veći procenat mišićnih vlakana oštećen, ali nema potpunog rascepa mišića. Ova povreda zahteva mirovanje od 3-6nedelja
-
Potpuni rascep mišića – ova povreda podrazumeva pekid kontinuiteta mišića, i obično je potrebna hirurška rekonstrukcija mišića. Period rehabilitacije je oko tri meseca.
Sva istegnuća mišića neophodno je adekvatno lečiti i ispoštovati period mirovanja, jer se često minimalna povreda mišića može iskomplikovati u tešku povredu, koja zahteva dugotrajno lečenje.
Kliničkom slikom dominira bol, koji se umereno pojačava pri kontrakciji ili istezanju mišića, bez promene u snazi mišića. Simtomatologija je blaga i vrlo brzo se takve povrede saniraju, a sportisti se vraćaju svojim sportskim obavezama bez ikakvih komplikacija.
Lečenje: mirovanje nekoliko dana, krioterapija, analgetici (antireumatici), primena elastičnog zavoja i primena fizikalnog tretmana.
Parcijalna ruptura (delimični rascep mišića)
Kada se na mišić, koji je u maksimalnoj kontrakciji, deluje direkno silom dolazi do cepanja mišićnog tkiva i delimičnog rascepa mišića. Ove povrede su često lokalizovane na mišićno tetivnim prelazima. Kod pucanja mišića najvažnije je sprečiti nastanak hematoma u mišiću. Uzrok ove povrede je obično pogrešno doziranje u treningu i preopterećenje mišića. U trenutku povređivanja sportista oseti oštar bol i nemogućnost pokreta. Ultrazvučni pregled mišića je od velikog značaja u proceni veličine rupturei praćenja sanacije. Ožiljak koji se formira na mestu povrede smanjuje snagu mišića i sposobnost kontrakcije, a povećana je mogućnost ponovnog pucanja mišića. Cilj lečenja je formiranje što kvalitetnijeg ožiljka. Kreće se sa masažama i kineziterapijom u cilju postizanja maksimalne elastičnosti i podizanja snage mišića. Ovo je jedna od najneprijatnijih povreda sportista i postupak izlečenja mora da bude do kraja ispoštovan da ne bi došlo do ponovnog povređivanja i formiranja neelastičnog ožiljka sa priraslicama.
Lečenje: delimične rupture mišića leče se konzervativnim metodama, osim u slučajevima velikih ruptura. Osnovni cilj je da se spreči nastanak grubog ožiljnog tkiva, koje znatno oštećuje funkciju mišića, kao i da se spreči nastanak hematoma i otoka mišića. Ovo se postiže krioterapijom, elastičniom bandažom, mirovanjem sa podizanjem ekstremiteta. Posle trećeg dana početi sa terapijom u cilju poboljšanja lokalne cirkulacije, pospešiti resorpciju hematoma, uspostaviti fiziološku pokretljivost i poboljšati mišićnu snagu.
Hematom u mišiću
Kada dodje do nastanka hematoma (krvnog podliva) u mišiću radi se punkcija hematoma i postavlja elastična bandaža sa imobilizacijom. Zatim se počinje sa fizikalnom terapijom kako bi se pospešilo novostvoreno vezivno - ožiljno tkivo i njegovo što kvalitetnije formiranje. Obično je potrebno tri nedelje za potpuno formiranje ožiljka.Lečenje traje oko tri nedelje, a primenjuju se i preparati Heparina, hijaluronidaze i enzimski preparati u cilju smanjenja otoka i krvnog podliva i što bržeg zarastanja mišića. Ovo se kombinuje sa metodama fizikalne terapije (laser, impulsno magnetno polje, interferentne struje).
Kompletna ruptura (potpuni rascep mišića)
Nastaje sličnim mehanizmom kao parcijalna ruptura, stim što veća sila deluje na mišić, koja ga cepa u celini. Javlja se jak bol i masivni otok sa potpunim gubitkom funkcije mišića (ne mogućnost kontrakcije).
Lečenje: Potrebno je napraviti procenu da li primarno krenuti sa operativnim lečenjem, ili prednost dati konzervativnim procedurama. Posle operacije obavezna je imobilizacija, a potrebno je krenuti sa ranom kineziterapijom. Zarastanje mišića je sporije ako je imobilizacija duža, jer nema prirodne stimulacije. Svako ožiljno mesto na mišiću kod sportista izaziva smanjenje kontraktilnost i elastičnost mišića, a mogućnost ponovnog povređivanja je mnogo veća.
Fizikalna terapija se počinje tokom druge nedelje od postavljene imobilizacije, a primenjuje se magnetoterapija i laseroterapija u cilju razmekšavanja ožiljka. Nakon skidanja imobilizacije nastaviti sa kineziterapijom i fizikalnim tretmanom. Pre povratka u trening, treba uraditi ultrazvučnu kontrolu (proveriti stanje ožiljka), ispitati obim pokreta i snagu mišića.
Na koji način mišić zarasta nakon povrede?
Proces regeneracije povrede mišića započinje lokalnim upalnim odgovorom na mestu povrede, koji traje tri do pet dana. Ovo je ključni period za imobilizaciju i mirovanje. U tom periodu lokalna upalna reakcija dovodi do uklanjanja oštećenog tkiva i započinju procesi regeneracije mesta povrede. Proces regenaracije prolazi kroz tri faze:
-
Regeneracija mišićnih vlakana
Nova mišićna vlakna se formiraju od satelitskih ćelija unutar mišića. -
Formiranje ožiljka
Neposredno nakon povrede nastaje krvarenje u prostoru izmedju pokidanih krajeva mišića, što predstavlja osnovu za proces zarastanja pokidanih krajeva. U ovom matrixu nastaje aktivnost različitih ćelija i aktiviranje hemijskih posledica, koji čine proces zarastanja i formiranja ožiljka. -
Sazrevanje ožiljnog tkiva
U formiranom ožiljku dolazi do stvaranja kolagenih vlakana koji daju ožiljku čvrstinu i povećavaju otpornost na istezanje.
Kako smanjiti rizik od povrede mišića?
-
Obavezno zagrevanje pre sportske aktivnosti. Ono povećava cirkulaciju u mišiću, podiže temperaturu, metaboličke procese i elastičnost mišića. Ovim se mišić priprema za fizičke napore i značajno se smanjuje rizik od nastanak povrede mišića.
-
Trening završiti cool down-om, što pomaže mišićima da se brže oslobode štetnih metaboličkih produkata nastalih tokom fizičke aktivnosti. U ovu fazu treninga treba uključiti obavezno istezanje mišića
-
Voditi računa o snazi i elastičnosti mišića. Mišić koji je dobro prethodno pripremljen, spreman je da izdrži napore treninga i takmičenja. Slabija snaga mišića dovodi do poremećaja koordinacije, što može dovesti do povrede mišića. Takodje, nedovoljno elastičan mišić je sklon povredama.
-
Pravilna ishrana i suplementacija imaju važnu ulogu u prevenciji sportskih povreda. Popunjavanje depoa ugljenih hidrata obezbedjuje energiju za mišićne kontrakcije. Sportski napici obezbedjuju nadoknadu energetskih izvora tokom napornih treninga. Suplementacija aminokiselina i proteina obezbedjuje gradivo za oporak i izgradnju mišića nakon treninga. Glutamin sprečava razgradnju mišića i čuva ga od oštećenja. Suplementacija glukozaminom i kolagenom pomaže u izgradnji kvalitetnog vezivnog tkiva. Neposredno nakon treninga naši mišići su žedni i gladni spremni da upijaju kao sundjeri. Zato je jako važna pravilna nadoknada nakon treninga – tečnosti, UH, aminokiselina i proteina.
