Mehanizam povređivanja
Mnogi faktori dovode do nastanka povrede u sportu. Povreda mekih tkiva dešava se kao posledica direktne ili indirektne traume koja deluje na telo, i dovodi do povrede mišića, tetiva, ligamenata ili kapsule zgloba. Direktna trauma posledica je tupe povrede, tj. direktnog udarca ili pri kontaktnim sportovima ili pri padu sportiste. Kao posledica dejstva direktne traume, nastaje povreda struktura na mestu udarca – nagnječenje ili istegnuće (i eventualno cepanje) mišića, ligamenata, tetiva. Indirektna trauma posledica je prekomernog opterećenja mekotkivnih struktura trenažnim opterećenjem (overuse injury). Ovo se javlja kao posledica često ponavljanih napornih pokreta na treningu (trening stres), ili jednog veoma intenzivnog opterećenja u okviru treninga (acute injury).
Sportska povreda se manifestuje u tri faze: akutna, subakutna i hronična. Akutna povreda nastaje kao posledica jednog eksplozivnog, veoma snažnog pokreta, koji dovodi do nastanka bola. Subakutna povreda posledica je nakupljanja mikrotrauma (malih oštećenja) na mekotkivnim strukturama koje su odgovorne za određeni pokret koji se izvodi u specifičnom sportu. Akumulacija mikrotrauma dovodi do postepenog nastanka povrede preopterećenja, sa tegobama koje se postepeno pogoršavaju. U početku one su diskretne, javljaju se na početku fizičke aktivnosti i ubrzo nestaju. Kasnije, kako se povreda pogoršava tegobe se javljaju nakon fizičke aktivnosti - da bi, u uznapredovaloj fazi, tegobe bile prisutne tokom treninga i umanjuju sposobnost sportiste. Kod zapuštenih povreda, bolovi su prisutni i u mirovanju i dovode do poremećaja funkcije pokreta čime remete svakodnevne uobičajene aktivnosti. Hronične povrede, predstavljaju kombinaciju prve dve vrste povrede. Može se reći da se radi o zapušteni akutnim ili subakutnim povredama, koje nisu lečene i rehabilitovane na vreme. U ovom slučaju, postojanje stare povrede remeti pravilnu motoričku funkciju pokreta, čime dovodi do novog akutnog povređivanja i pogoršanja već postojeće hronične povrede.
Tipovi povreda mekih tkiva u sportu
- Povrede mišića – kao posledica povrede mišića, diriktne ili indirektne, nastaje bol, otok i poremećaj funkcije. Nastavak treninga predstavlja veliki rizik od pogoršanja povrede. Dalja aktivnost povređenog mišića predstavlja mehanički stres na mestu povrede, dovodi do istezanja povređenog mišića, novih mikropovreda, daljeg cepanja vezivnog tkiva i kolagena. Sve ovo može rezultovati kidanjem mišićnih vlakana ili mišića u celosti. Lokalna upalna reakcija na mestu povrede predstavlja odgovor organizma na mehaničku povredu struktura mišića.
- Povrede tetiva – tetive predstavljaju slabo elastične strukture, što predstavlja povećani rizik za nastanak povrede. Posebno rizično mesto predstavlja tetivno mišićni prelaz i tendoperiostalni prelaz - enteza (pripoj tetive za kost). Lokalizacije na prelazu jedne strukture u drugu, raziličitih elastičnosti, predstavlja mesto na kome se prazni mehanički stres, kao i mesta na kojima se javlja najveći broj povreda. Tendinopatija je zajednički naziv za povrede tetiva u sportu, čime su obuhvaćena stanja tendinoze, tendonitisa, paratendonitisa, parcijalne rupture (kidanja) tetive. Kao posledica prenaprezanja, nastaje degeneracija tkiva tetive (tendinoza), što je praćeno poremećajem strukture kolagenih vlakana unutar tetive. Parcijalne ruture (kidanja) tetive nastaju na terenu prethodno degenerativno izmenjene tetive.
- Povrede paratendona – paratendonitis predstavlja upalu omotača tetive, koja nastaje kao posledica mehaničke iritacije. Lokalno se razvija otok paratendona, sa povećanom vaskularizacijom i znacima zapaljenja u tkivu omotača tetive. Navdene promene uzrokuju pojavu bola, koji se pojačava pri pokretima tetive. Kretanje tetive dodatno stvara mehaničku iritaciju njene ovojnice, čime pogoršava postojeći otok i zapaljenje.
Proces zarastanja mekotkivne povrede
Zarastanje mekotkivne povrede prolazi kroz tri faze:
1) Faza zapaljenja Početna faza nakon nastanka sportske povrede počinje neposredno nakon povređivanja i traje do 72h nakon povrede. Karakteriše se lokalnim tkivnim odgovorom zapaljenja na mestu povrede. Nastaju otok, bol, crvenilo, lokalno povišena temperatura povređenog mesta. Na mestu povrede dolazi do nakupljanja krvi i tkivne tečnosti, prisutna je kontrakcija okolnih mišićnih vlakana. Zbog otoka i smanjene cirkulacije, nastaje sekundarno oštećenje mišićnih ćelija i vlakana koji nisu primarno oštećeni povredom. Značaj RICE tretmana u ovoj fazi je od neprocenjivog značaja, kako u smanjenju otoka, tako i u sprečavanju sekundarnih oštećenja tkiva, što ubrzava konačni oporavak. Na kraju ove faze počinje fagocitoza, tj uklanjanje oštećenog tkiva.
2) Faza regeneracije (faza formiranja kolagena) Ova faza traje u periodu od 48h do tri nedelje od nastanka povrede. Ćelije fibroblasti počinju da stvaraju ožiljno tkivo na mestu povrede. Počinje stvaranje kolagena, urastanje novih kapilara, nastaju mostovi kolagena koji premoštavaju krajeve povređenog tkiva. Ova faza se završava sa skupljanjem rane, tj približavanjem ivica povređenog tkiva.
3) Faza remodelovanja Ova faza traje od 3 nedelje do 12 meseci nakon nastanka povrede. Karakteristika ove završne faze zarastanja sportske povrede je remodelovanje kolagena. Nastaje skraćivanje kolagenih vlakana, njihovo premoštavanje i zadebljanje, čime se formira čvrst definitivni ožiljak. Tkivna supstanca TGF-1 (transforming growth factor) odgovorna je za procese miogeneze i fibroze. Ključni je značaj pravilne rehabilitacije i fizikalne terapije u ovoj fazi formiranja ožiljka. Neophodno je uticati na stvaranje što manjeg, a što elastičnijeg ožiljka na mestu povrede. Širok i krut ožiljak predstavlja slabomesto i veliki rizik za nastanka nove povrede.
