Pojava bola u području potkolenice pri bavljenju fizičkim aktivnostima (posebno trčanje i sportovi sa trčanjem) poznata je pod zajedničkim nazivom sindrom trkačke potkolenice (shin splints).
Naziv „shin splints“ je uobičajen za sve, a najpre hronične tegobe u području od kolena do nožnog zgloba izuzev m.triceps surae i Ahilove tetive (mišić lista - gastroknemius i njegova tetiva). Uzroci nastanka mogu biti mnogobrojni i različiti, ali svima im je zajedničko da su posledica dužih naprezanja, tj ubrajamo ih u sindrom prenaprezanja anatomskih struktura potkolenice.
Trkačka potkolenica pojavljuje se najpre kod trkača i hodača, ali i kod svih drugih sportista i rekreativaca uključenih u sportove s trčanjem.
Glavni uzroci sindroma trkačke potolenice su:
- Prelom zamora tibije
- Sindrom fascijalnog prostora (compartmet syndorme)
- Periostitis tibije
- Sindrom m. Tibialis posteriora.
Prelomi zamora podrazumevaju mikrofrakture (prelome) koji nastaju kao posledica dugotrajnog ponavljanog mehaničkog stresa na odredjenom delu kosti, slabeći njenu strukturu – nazivaju se još i prelomi zamora i spadaju u sindrome preopterećenja.
Sindrom fascijalnog prostora (compartment syndrome)predstavlja problem suženog prostora mišića koji je obavijen fascijom. Mišićna fascija predstavlja omotač mišića koji mu daje potporu i štiti ga od kidanja vlakana. Mišićna fascija je slabo rastegljiva struktura, što predstavlja problem u slučaju oticanja mišića. U slučaju akutnog otoka mišića (nakon veoma intenzivnog treninga ili povrede)mišićna fascija predstavlja ograničavajući faktor u smislu zapreminskog prostora (zbog neelastičnosti). Ovo stanje je obično udruženo sa nekim faktorima koji doprinose nastanku kompartment sindroma (neutreniranost ili pretreniranost, metaboličko stanje mišića, slabost venke cirkulacije). Ovaj sindrome je kod sportista karakterističan za donje ekstremitete zbog uticaja gravitacije na slabijeodvodjenje venske krvi iz mišića, što dodatno doprinosi oticanju mišića i zatezanju unutar fascije. Fiziološki kompartent sindom predstavlja problem nedovoljne cirkulacije krvi kroz otečen mišić zategnut unutar svoje fascije, što ddovodi do nedovoljnog snabdevanja mišića kiseonikom i metabilitima, tj nakupljanja mlečne kiseline i pojavom neprijatnih bolova u pogodjenom mišiću.
Bez obzira na četiri glavna uzroka nastanaka trkačke potkolenice, vodeći simptom je bol koji se najpre pojavljuje nakon trčanja, potom se bolni period pojavljuje i za vreme trčanja, a kasnije već i na samom početku trčanja, da bi na kraju ometao i normalne dnevne akivnosti,tj. hodanje.
Lokalizacija bola na potkolenici ukazuje na uzrok sindroma:
- na medijalnom strani donje polovine potkolenice govori u prilog sindromu m.tibijalis posteriora,
- pojava boli duž anterolateralne strane potkolenice znak je za prednji kompartment sindrom, a
-pojava boli u srednjem delu potkolenice karakteristična je za stresnu frakturu.
Osobine bola upućuju nas na vrstu problema: bol koja se uvek pojavljuje nakon odredjenog vremena od početka trčanja, tj nakon odredjene kilometraže upućuje na kompartment sindrom , dok bol koji se pojavljuje na početku trčanja i potom prestaje da i se ponovo pojavio nakon trčanja upućuje na sindrom m.tibijalis posteriora. Bol na palpaciju, otok u prodručju potkolenice i ostali klinički znakovi karakteristični su za pojedine uzroke nastanka trkačke potkolenice pa ćemo ih tako i opisati.
Uzroci nastanka
Praktično sve overuse (povrede usled pretreniranosti) povrede potkolenice su prouzrokovane jednim od sledećih faktora: neadekvatnom apsorpcijom udarca, ekscesivnom pronacijom ili greškama u treningu, Slaba apsorpcija udarca može biti uzrokovana unutrašnjim i spoljašnjim faktorima.
- Unutrašnji faktori uključuju pes kavus (stopalo sa visokim svodom koje je rigidnije nego prosečno), slabe unutrašnje mišiće stopala i slabu fleksibilnost lista.
- Spoljašnji faktori uključuju neadekvatnu obuću i trčanje na izuzetno tvrdoj podlozi. Greške u treningu takodje prouzrokuju overuse povrede – greške kao što su povećanje distance ili suviše brzo povećanje intenziteta aktivnosti, promena trčanja po krivudavim ili brdovitim terenima bez postepenog navikavanja, ili promenom patika koje bitno utiču na biomehaniku trčanja.
Dijagnoza
Stres fraktura potkolenice Sportista sa stres fakturom tibije ili fibule se žali na bol i po prestanku aktivnosti. Bol se može javiti i preko noći i prouzrokovati tegobe prilikom ustajanja. U početku postoji period difuzne osetljivosti na velikom delu kosti. Zatim se bol i osetljivost stres fakture lokalizuju u uskom području kosti.
Sindrom m. tibialis posteriora Dijagnoza kod pacijenata sa posteromedijalni tibijalim stres sindormom postavlja se isključivanjem. Sve druge dijagnoze moraju biti isključene uključujući stres frakturu tibije i posteriorni tendinitis. Osetljivost i često palpabilni otok su prisutni duž zadnje unutrašnje ivice tibije. Sportista ima zategnut list i-ili ekscesivnu pronaciju stopala. Pacijent sa tendinitisom m.tibialisa posteriora ima osetljivost duž same tetive, iza unutrašnjeg skočnog zgloba..
Kompartment sindrom potkolenice Sportista sa povratnim kompartment sindromom u naporu ima bol pri aktivnosti. Bol prestaje nakon dva-tri minuta po prestanku aktivnosti, Ipak, blag do umeren bol može postojati satima, osećanje slično zakasnelom nakupljanju laktata u mišićima, simptimi su često obostrani. Sportista sa prednjim kompartment sindromom u naporu može primetiti promenu u načinu trčanja nakon što bol počne. Mišić tibijalis anterior može nakon normalne funkcije zbog postojanja kompartment pritiska i smanjene cirkulacije (i eventualno smanjene nervne fukcije) da kompromituje kontrolisanu plantarnu fleksiju i dovede do padanja stopala prilikom trčanja.
Periostitis tibiae Taj naziv sportisti i treneri često upotrebljavaju pri pojavi simptoma trkačke potkolenice i to bez obzira na stvarni uzrok nastanka. Medjutim, pod tim nazivom treba razumeti nadražaj periosta na prednjoj strani tibije desetak centimetara iznad gornjeg nožnog zgloba u dužini od 5 do 10 centimetara. Pojava bola i razvoj sindroma sličan je kao u slučaju sindroma m.tibijalis posteriora, a najčešće se pojavljuje kod trkača na duge staze i onih koji trče po tvrdoj podlozi, npr asfaltu. Pri kliničkom pregledu nalazi se da postoji osetljivost na palpaciju tik ispod kože na prednjoj strani tibije, a često se može osetiti i lagani otok i zadebljanje iznad kosti.
Tendinitis potkolenice može biti udružen sa ekscesivnom povratnom tenzijom tetive, ili sa kompresijom tetive delom opreme. Posterio-medijalni tendinitis se najčećše nalazi kod sportista sa zategnutim listovima i/ili povećanom pronacijom stopala koja je prouzrokovana pritiskom na posteriornu tibijalnu tetivu svakim korakom. Tetive peroneusa , tibialis anteriora i duge tetive palca su najčešće povredjene zbog kompresivne sile (kao što je pritisak skijaške cipele i klizaljke) i dovode do bola u potkolenici i skočnom zglobu. Tetiva fleksora halucis longusa može biti inflamirana kod plesača i često je udružena sa zategnutim tetivnim omotačem koji dovodi do kompresije tetive i trenja.
Lečenje sindroma trkačke potkolenice
Sve netraumatske povrede potkolenice se inicijalno tretiraju odmorom sve dok se ne postavi dijagnoza. Svi faktori koji su doveli do povrede moraju biti utvrdjeni i uklonjenji, Soirtista sa ekscesivnom pronacijom ima koristi od podupirača luka stopala i ortoza napravljnih po meri, Patke sa uloškom mogu pomoći . Ako je povreda nastala kompresijom dela sportske opreme onda može biti korisno postavljanje uloška na dva načina. Stavljanju uloška direktno na povredjeno područje ili odmah do povredjenog dela noge da bi se smanjio pritisak na povredjeno područje. Viskozn-oelastični materijali kao što su silikon i „closed cell“ sundjeri su posebno pogodni.
Rehabilitacija
Za vreme tretmana stres frakture važno je da pacijent prati simptome i ostane bez bola tokom aktivnost, lekovi koji mogu da maskiraju simptome ne treba da budu korišćeni ako će delovati i dok sportista vežba povredjenom nogom. Generalno, lečenje je odgovarajuće čak i ako povredjeni ima blage bolove pri kraju aktivnosti, ili bol prodje u toku dva sata nakon vežbanja. Ipak, ako sportista ima bol u krevetu, onda intenzitet treninga narednih dana treba značajno smanjiti. Ako se sportista probudi sa bolom, onda nikako ne treba treningom opteretiti povredjeni deo.
Tokom lečenja sportista treba da radi na fleksibilnosti i jačanju svih mišića potkolenice, Takodje treba raditi na aktivnostima koje održavaju kardiovaskularnu izdržljivost kao i maksimalnu funkciju ostalih ekstremiteta.
Lečenje periostitisa tibije sastoji se prvenstveno u prestanku aktvnosti koja izaziva pojavu simptoma. Krioterapija i nesteroidni lekovi protiv upale daju povoljne reultate. Nakon prestanka simptoma treba započeti trčanje na mekšim, travnatim podlogama ili atletskim stazama od veštačkog materijala. Opterećenje, tj brzinu i dužinu trčanja treba postepeno povećavati. Posebno treba obratiti pažnju na svakodnevnu i sportsku obuću, naročito na petu koja treba da apsorbuje udarce od podloge.
Prevencija
Bez obzira na uzrok nastanka, u prevenciji trkačke potkolenice, bitno je da se ne naprave greške:
-u metodi treninga
-u podlozi za trčanje
-mišićnoj disfunkciji i nedovoljnoj fleksibilnosti
- u sportskoj obući
- biomehanici trčanja
