Sindrom prenaprezanja koji karakterišu patološke promene na pripoju tetive butnog mišića (kvadricepsa), odnosno ekstenzornog aparata kolena. Najčešće se pojavljuje u sportu sa velikim opterećenjima ekstenzora kolena učestalim skokovima ili dugim trčanjem (npr. odbojkaši, košarkaši, skok uvis ili udalj…), a često i kod fudbalera, biciklista, tenisera... Prema nekim istraživanjima, skakačko koleno je najčešća sportska povreda kolena i pojavljuje se češće nego povrede meniskusa ili prednjeg ukrštenog ligamenta.
Osnovni simptom je bol u predelu gornjeg ili donjeg pola čašice kolena (patele) ili na pripoju patelarnog ligamenta ispod kolena. Bol je oštar, različitog intenziteta, obično nastaje postepeno. U početku se javlja samo posle treninga i prolazi nakon perioda odmora. Kasnije, bol postaje stalan i prisutan je i tokom napora i tokom odmora. Može se javiti i posle dužeg sedenja sa savijenim kolenima (vožnja kola), a poboljšanje se javlja posle masiranja bolnog mesta ledom. Takodje, sportista može primetiti i osećaj nestabilnosti u kolenom zglobu. Ovo je posledica propriocepcijskih mehanizama na nivou refleksa.
| Težina skakačkog kolena | bol pri naporu | bol u miru |
| Prvi stadijum | prisutan nakon aktivnosti | ne |
| Drugi stadijum | javlja se na početku, prolazi sa zagrevanjem i pojačava se posle aktivnosti | prolazi sa mirovanjem |
| Treći stadijum | nemoguća aktivnost | da |
Zašto nastaje skakačko koleno?
Spoljašnji uzroci povrede pojava skakačkog kolena povezana je s brojem treninga - što je veći broj treninga nedeljno veće je i oštećenje tetive i rizik nastanka skakačkog kolena. Osim broja treninga, među drugim uzrocima koji povećavaju mogućnost nastanka skakačkog kolena važna je i tvrda podloga za trening.
Unutrašnji uroci povrede vezani su za sportistu, a najvažnija je nedovoljna fleksibilnost muskulature ekstenzora kolena (kvadriceps) i nepravilan odnos mišićne snage kvadricepsa i hamstringsa. Takođe, važan faktor je i loše usmerenje ekstenzornog sustava kolena, tj.O-noge (genu vara) i X-noge (genu valga), povećana telesna težina.
Rezultati istraživanja pokazuju da se skakačko koleno znatno češće javlja kod aktivnih sportista nego kod rekreativaca i to dva puta češće kod muškaraca. Pojava simptoma skakačkog kolena najveća je u sportovima u kojima su učestali skokovi i trčanje, kao što su odbojka, košarka, skok u dalj i u vis, rukomet. Nastanku skakačkog kolena kod fudbalera uz skokove i trčanje doprinose i udarci nogom (engl. kicking).
Kako se dijagnostikuje skakačko koleno?
Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničkog pregleda (bolnost na pritisak iznad ili ispod čašice), različitih kliničkih testova i dijagnostičkih snimanja (rendgen, ultrazvuk, magnetna rezonanca).
Šta sportista može sam uraditi?
Sportista, za početak, mora smanjiti intenzitet aktivnosti koje dovode do pojave bola. Obavezno, treba proveriti sportsku obuću – ako je istrošena, zameniti je novom. Već pri pojavi prvih simptoma treba započeti primenu leda na bolno područje (ne masirati!) 4 do 5 puta dnevno, desetak minuta. Postepeno, treba započeti izvođenje pasivnih vežbi istezanja kvadricepsa (i zadnje lože). Ukoliko bol ne prolazi, treba potražiti pomoć sportkog lekara.
Kako se leči skakačko koleno?
a) Neoperativno lečenje – lečenje se sprovodi nekoliko meseci sa ciljem smirivanja lokalnog upalnog procesa i pospešivanja zarastanja tkiva.
U akutnoj fazi (početak lečenja) treba prekinuti sportske aktivnosti koje opterećuju bolesni ekstremitet.
RICE Primenjuje se krioterapija (led) uz kompresivni zavoj i postavljanje ekstremiteta na povišeni položaj. Mogu se koristiti i nesteroidni antireumatici.
Fizikalna terapija Nakon smirenja upale (otprilike trećeg dana) počinje primena topline ili metode toplo-hladno, čime se pospešuje cirkulacija i ubrzava proces regeneracije. Toplotne efekte postižemo primenom površinskih masti ili gelova (deepheat npr), lasera, ultrazvukom ili elektroterapijskim postupcima.
Kineziterapija potrebno je u ranoj fazi lečenja početi program vežbi jačanja i istezanja ekstenzornih mišića (koji opružaju koleno). Izvode se vežbe sa velikim brojem ponavljanja i malim opterećenjem, što pospešuje prokrvljenost i zarastanje tkiva. Tokom rehabilitacije primenjuju se i proprioceptivne vežbe na balans platformi, koje uključuju interakciju zglobnih receptora, mišića, tetiva i ligamenata. Preporučuje se i nošenje ortoze za koleno.
Tokom poslednjih desetak godina kao vrlo uspešna metoda pokazalo se izvođenje ekscentričkih vežbi (za razliku od koncentričkih vežbi kod kojih se polazište i hvatište mišića približavaju kod ekscentričkih vežbi tokom kontrakcije dolazi do produžavanja mišića, tj. polazište i hvatište mišića se udaljavaju). Važno je istaći, da se tokom izvođenja ekscentričke vežbe čine vrlo lagani pokreti, koji se izvode i uz bol, te se opterećenje povećava dodavanjem dodatnih težina.
Važan je i alternativni trening, koji uključuje vežbe za neozlijeđene delove tela radi održavanja kardiovaskularne sposobnosti i opšte kondicije i snage drugih delova tela.
Shock wave terapija Danas se od procedura fizikalne terapije u najvećem broju slučajeva primenjuje terapija udarnim talasima (engl. Extracorporeal Shock Wave Therapy - ESWL). Ovom terapijom se podstiče regenenracija i oporavak (pravilno stvaranje novih kolagenih vlakana u tetivi), što je napravilo revoluciju u lečenju skakačkog kolena. Ova metoda ubrzava inače spore procese lečenja i značajno ubrzava konačno rešenje problema.
PRP i proloterapija Nova metoda lečenja predstavlja ubrizgavanje direktno u tetivu pod kontrolom ultrazvuka faktora rasta trombocita (koji se izdvajaju direktno iz krvi sportiste). Ovi faktori rasta ubrzavaju procese lečenja i oporavka (regenracije) u tetivi kvadricepsa. Takođe, uspešna metoda je i perkutana tenotomija koja podstiče regenerativne procese na pripoju tetive.
b) Operativno lečenje – hirurško lečenje skakačkog kolena obično je poslednja faza, odnosno ono se primenjuje kada se nije postiglo poboljšanje neoperativnim načinom lečenja. Uvek je poslednja mogućnost i primenjuje se kod upornih slučajeva gde se ne postiže izlečenje nijednom drugom metodom. Načelo je uklanjanje uništenog tkiva, podsticanje procesa regeneracije, preusmeravanje hvatišta tetive mišića kvadricepsa u cilju kvalitetnije biomehanike kolena. Opisani su se brojni hirurški načini lečenja - od bušenja zahvaćenog pola patele, preko resekcije neartikularnog dela zahvaćenog pola patele do isecanja promenjenog dela patelarne tetive. Danas se sve češće radi artroskopija, a zahvati koji se tako čine kao cilj mogu imati ili čišćenje patelarne tetive ili odstranjenje dela vrška patele ili oboje.
Povratak sportu?
Za blaže slučajeve skakačkog kolena za povratak pune sportske aktivnosti potrebno je bar šest nedelja i lečenja (i uz prekid sportske aktivnosti). Za teže slučajeve potrebno i do četiri meseca lečenja i to uvijek uz prekid sportske aktivnosti. Nakon hirurškog lečenja potrebna je rehabilitacija u trajanju od osam do dvanaest nedelja, nakon čega se postepeno započinje sa sportskom aktivnošću, dok se potpuni povratak očekuje za pet do šest meseci.
