Spondiloliza se javlja najčešće kod mladih u periodu 10 - 15 godina. Često može biti bez tegoba ili sa blagim simptomima pa spondiloliza u određenom broju slučajeva bude i nedijagnostikovana. Ukoliko nije otkrivena i na vreme pravilno lečena – ona može dovesti do komplikacija u smislu produženih bolova i na kraju nestabilnosti kičmenog stuba. Spondilolisteza se mnogo češće javlja kod sportista nego u prosečnoj populaciji (osobe koje se ne bave sportom). Pojava spondilolize je direktno povezana sa sportovima u kojima su česta izražena savijanja kičme u nazad - ponavljane hiperekstenzije kičmenog stuba.
Sportovi u kojima se javlja spondiloliza:
- gimnastika
- dizanje tegova
- veslanje
- bacanja u atletici
- skokovi u vodu
- plivanje delfin
- skok u vis
- klizanje na ledu
- balet
Šta je spondiloliza i spondilolisteza?
Spondiloliza predstavlja stres prelom zadnjeg dela kičmenog pršljena u slabinskom delu (lumbalni segment) kičmenog stuba. Prelom se dešava u delu pršljenskog luka ili zglobnih nastavaka pršljena – koji predstavljaju zadnji deo kičmenog pršljena. Prednji deo pršljena je pršljensko telo, između pršljenskih tela (koji su nanizani jedan na drugi) nalaze ze međupršljenski dsikusi (kao amortizeri pokreta kičmenog stuba). Prednji deo pršljena (telo i diskusi) obezbeđuje stabilnost kičmeng stuba, što znači da prelom zadnjeg dela pršljena (spondiloliza) – ne utiče na stabilnost kičmenog stuba (!) Stres prelom predstavlja prelom zamora – posledica ponavljanih istih pokreta, savijanja leđa u nazad (hiperekstenzija kičmenog stuba).
Spondilolisteza – predstavlja komplikaciju spondilolize, kada se prelom pogoršava i dolazi do pojave nestabilnosti kičmenog stuba i klizanja gornjeg pršljena napred u odnosu na donji pršljen. Spondilolisteza je posledica nedijagnostikovane i nelečene spondilolize. Kada sportista sa prelomom na jednom mestu zadnjeg segmenta pršljena (spondiloliza) nastavi da trenira može nastatijoš jedan prelom na drugoj strani luka pršljena (levo i desno)čime se stvara nestabilnost kičmenog stuba (!)
U 90% slučajeva se spondiloliza javlja u slabinskom delu kičmenog stuba, na petom slabinskom pršljenu L5.
Spondiloliza može nastati kao:
- displastična (posledica urođene slabosti kičmenog stuba – spina bifida)
- stres prelom (prelom zamora kod sportista)
- degenerativna (oštećenje međupršljenskih zglobova)
- traumatska (povreda zbog jednog nekontrolisanog pokreta)
Koji su znaci spondilolize?
Sportista se obično žali na:
- iznenadnu pojavu jednostranog oštrog bola u leđima (posebno u rizičnim sportovima)
- pojačanje bola savijanjem leđa unazad, stajanjem, treningom
- bol može zračiti prema gluteusu
- smanjenje bola pri mirovanju
- često skraćena zadnja loža i izražen luk slabinske kičme
Kako se postavlja dijagnoza spondilolize?
Kada se sportista žali na lokalizovan bol u slabinskom delu leđa, posebno u uzrastu 10-15godina starosti i u rizičnim sportovima – treba razmišljati o mogućnosti postojanja spondilolize. Bol kod spondilolize mže i da zrači iz leđa prema glutealnoj regiji.
Test za spondilolizu (Michelis test) – stojeći na jednoj nozi, druga je podignuta od podloge savijena u kolenu, sportista savija leđa polako u nazad (izvodi pokret hiperekstenzije leđa). Isto se izvodi i sa drugom nogom. Ukoliko se pri tom pokretu hierekstenzije slabinske kičme izaziva bol – test je pozitivan (ukazujena postojanje spondilolize)(!)
Kod postojanja sumnje na spndilolizu – treba uraditit rendgen snimanje slabinskog dela kičmenog stuba. Uradi se snimanje u prednje-zadnjoj projekciji, bočnoj projekciji – a posebno značajno za sigurno postavljanje dijagnoze spndilolize je kosi snimak kičmenog stuba (u kosoj projekciji se najbolje prikazuje segment u kom nastaje prelom pri spondilolizi).
Naravno, u nejsanim slučajevima bola slabinske kičme potrebno je uraditi snimanje magnetnom rezonancom – kako bi se potvrdilo/isključilo postojanje spondilolize, diskus hernije, facet syndroma...
Kako se leči spondiloliza?
1) Smanjenje bola i spazma mišića - Početak lečenja podrazumeva prekid opterećenja kičmenog stuba – do prestanka bolnosti u miru i pri pokretima. U cilju smanjenja bolnosti se mogu koristit kinezitejping metode i metode fizikalne terapije (TENS, ultrazvuk, terapija zagrevanjem u cilju smanjenja napetosti mišića...).
Smanjivanje bola>smanjuje napetost mišića>dalje smanjuje bol...
2) Terapija zarastanja preloma – metodama fizikalne terapije se može stimulisati zarastanje prelomljenog segmenta. U tu svrhu se može koristiti primena magnetne terapije i laser terapije, kao i nekih drugih najsavremenijih metoda (plazmaterapija PRP).
3) Kineziterapija – vežbe jačanja mišića – treba se fokusirati na jačanje mišića stabilizatora trupa (core stabilty). Najslabiju kariku našeg tela čine upravo mišići stabilizatori trupa. Stabilizatori trupa povezuju gornji i donji deo tela i prenose silu rada sa jednu na drugu polovinu tela. Kod slaosti ovih mišia, prenos sle je nepotpun i ona se gubi negde usput.... Velika većina povreda nastaje usled slabosti stabilizatora trupa. Kao tretman, ali i u velikom broju slučajeva i kao prevenciju rade se vežbe za jačanje stabilizatora trupa. Jaki mišići core-a daju ogromnu snagu i potencijalnu energiju koja se prenosi u gornji ili donji deo tela...
Postoje dva načina aktivacije i angažovanja mišića jezgra – dinamičkim radom ili statikom. Statičke vežbe su one vežbe kod kojih ne dolazi do približavanja pripoja mišića (pri kontrakciji), ali postoji tonus. Kako bismo pojednostavnili – statičke vežbe su “izdržaji”. Budući da je dosta lakše raditi statičke vežbe od dinamičkih, upravo je to poželjni redosled. Da rezimiramo, statikom se počinje – rade je početnici, rekovalescenti (pri oporavku), ali i rekreativni i profesionalni sportisti. Tek kad je zadovoljen osnovni funkcionalni i motorički nivo, prelazak na dinamičke vežbe je bezbedan. U kasnijem radu je poželjno kombinovati ovakva dva režima.
- 1. vežba je takozvana “daska” (plank). Izvodi se u sklek položaju zadržaj na laktovima, stopala su umereno raširena. Potrebno je obratiti pažnju da je telo opruženo i zategnuto, pre svega u predelu trupa. Ne bi smelo doći do “propadanja” u lumbalnom delu leđa, kao ni do prevelikog izdizanja iznad linije horizontale u sedalnom predelu. Potrebno je raditi statiku za početak kako bi vremenom došlo do jačanja mišićnih vlakana, kao i do automatizacije pokreta, nakon čega je bezbedno preći na kompleksnije vežbe. Statički izdržaj traje 20-30 sec.
- 2. Vežba je identična prethodnoj, stim da se jedna noga odiže od podloge pri izvođenju vežbe.
- 3. Vežba izvodi se ležeći na leđima, ruke pored tela, noge savijene u kolenima, stopala oslonjena na podlozi. Odiže se karlica od podloge, cilj je postići da karlica-trup-natkolenice budu u liniji. Zadržaj statički 30 sec. Svrha vežbe je jačanje lumbalnog dela leđa, kao i mišića zadnje lože buta stajne noge.
4) Vežbe istezanja – u sklopu lečenja potrebno je očuvati i obnoviti normalnu pokretljivost slabinskog dela kičmenog stuba. Normalna pokretljivost smanjuje opterećenje na zglobovima, koji su opterećeni kd zategnutosti mišića (!)
Treba raditi istezanja:
- zadnje lože - stojeći, pretklon ka podu sa pravim kolenima, šake ka podu do granice zatezanja, kolena moraju biti prava, cilj je spustiti prste na pod. Takođe, sa elastičnim trakama ležeći na leđima se može izvoditi istezanje zadnje lože
- slabinskog (lumbalnog) dela leđa – identičnom vežbom kao prethodno, istežu se i slabinski leđni mišići.
5) Hidrokineziterapija – terapija u vodi je odlična za oporavak od povrede spondilolize. Plivanje kraula (samo taj stil, ostalo može da pogorša povredu!) i hodanje/trčanje u vodi su odlične vežbe za održanje kondicije i jačanje mišića.
6) Dinamičke vežbe – vežbe ekstenzije na kosoj klupi (ne hiperekstenzije – to znači do 180 stepeni, ne preko!) i vežbe pilatesa su odlične za jačanje mišića koji su stabilzatori trupa i kičmenog stuba. Dinamičke vežbe se uključuju kada su svi pokreti potpuno bezbolni.
Povratak u sport?
Povratak u sport ne treba planirati pre 6 nedelja od postavljanja dijagnoze i prekida treniranja, odnosno sprovedenog kompletnog programa lečenja i sportske rehabilitacije. Potrebno je obnoviti kondicione sposobnosti u potpunosti >aerobnu sposobnost, snagu mišića, fleksibilnost, izdržljivost... Važno je da je svaki pokret, i izvođenje vežbi bez prisustva bolova. Sportska rehabilitacija treba da je vođena od strane lekara sportske medicine koji ima iskustva u lečenju ovih povreda....
Više informacija ili odgovore na pitanja možete dobiti na Pansport forumu/sportske povrede
