Normalan proces gutanja
Kretanje hrane od usne duplje prema nižim delovima digestivnog trakta je obezbeđeno usklađenim aktivnostima ždrela i jednjaka. To je značajno jer se sprečava prodor hrane u disajne puteve. Ovaj proces transporta hrane od usne duplje do jednjaka se naziva akt gutanja i započinje voljnom fazom.
Podizanjem jezika prema tvrdom nepcu i pri zatvorenom gornjem spratu ždrela, zalogaj se potiskuje prema ždrelu. U ždrelu se aktiviraju receptori i tako počinje refleksna faza gutanja (ždrelna i jednjačna). Prolaz bolusa (zalogaj hrane) kroz gornji sfinkter jednjaka pokreće primarni peristaltički talas u jednjaku koji dovodi do otvaranja donjeg sfinktera jednjaka. Tako bolus ulazi u želudac. Zadržavanje hrane u donjem delu jednjaka njegovim širenjem dovodi do pojave sekundarne peristaltičke aktivnosti. Ezofagusna (jednjačna) faza gutanja normalno traje do 15 sekundi. Njeno trajanje zavisi od veličine zalogaja, lumena jednjaka, peristaltičkih pokreta i relaksacije gornjeg i donjeg sfinktera jednjaka.
Poremećaji gutanja (disfagije)
Disfagija je subjektivni osećaj otežanog prolaska zalogaja kroz usnu duplju, ždrelo i jednjak.
Podela
Disfagije se prema mestu nastanka dele na usno-ždrelne i jednjačne. Prema patofiziološkim mehanizmima se dele na mehaničke i funkcionalne.
Uzroci disfagije
Uzroci mehaničke disfagije u voljnoj fazi mogu biti: strano telo, veliki zalogaj, zapaljenjski procesi u usnoj šupljini (stomatitisi), urođene mane (npr. zečja usna).
Uzroci mehaničke disfagije u refleksnoj fazi su: zapaljenje ždrela (faringitis), zapaljenje jednjaka (ezofagitis), ulkus (čir) jednjaka, ožiljci (zbog zračenja, opekotina, delovanja koncentrovanih kiselina i baza), struma (uvećana štitna žlezda), deformiteti vratne kičme, aneurizma aorte.
Uzroci funkcionalne disfagije u voljnoj fazi su: anestezija (neosetljivost na bol) jezika i tkiva usne duplje, oboljenja jezika, oštećenje centra za gutanje, psihogeni uzroci.
Uzroci funkcionalnih disfagija u refleksnoj fazi su izazvani oštećenjem poprečno-prugastih mišića jednjaka ili oštećenjem glatkih mišića ždrela i jednjaka. Uzroci tih oštećenja mogu biti: neke bolesti centralnog nervnog sistema (npr. besnilo), mišićne bolesti (miopatije, polimiozitisi, dermatomiozitisi), neuromišićne bolesti (miastenija gravis), ahalazija, moždani udar.
Jedan od brojnih uzroka poremećaja gutanja je ahalazija. To je primarni motorni poremećaj jednjaka nepoznatog uzroka. Kod ahalazije postoji funkcionalna opstrukcija na nivou spoja između jednjaka i želuca (ezofagogastrični spoj). Ovaj poremećaj je izazvan povećanim tonusom sfinktera kardije (početni deo želuca), gubitkom sposobnosti relaksacije tog sfinktera, poremećajem ili nedostatkom peristaltičkog talasa u telu jednjaka u toku akta gutanja. Kod ovog poremećaja postoji vraćanje hrane prema ždrelu, bol iza grudne kosti i gubitak telesne težine.
Posledice poremećaja gutanja
Disfagija može da se javi povremeno, obično na početku određene bolesti. Može biti jedan od simptoma ili jedini simptom. Takođe, disfagija može biti i stalno prisutna. Dugotrajna disfagija, zbog izbegavanja čvrste hrane, može dovesti do gubitka telesne težine.
Lečenje
Terapija poremećaja gutanja je usmerena na terapiju osnovne bolesti koja je dovela do disfagije. Preporuke su da se obrok jede polako i da se hrana dobro žvaće. Izbegavajte preterano hladnu i preterano vruću hranu, naročito ako primećujete da vam pogoršavaju simptome.
LITERATURA
- Triggs J, et al. Recent advances in dysphagia management. Research. 2019.
- Panebianco M., et al. Dysphagia in neurological diseases: A literature review. Neurological Sciences. 2020.
- Ferri FF. Dysphagia. In: Ferri's Clinical Advisor 2022. Elsevier; 2022.
