Jednu od svakako najstarijih dilema koja je kroz istoriju medicine skoro polarizovala mišljenja naučnika činila je podeljenost „duša/telo“ odnosno „psihičko/somatsko“. Ne umanjujući značaj epohalnih otkrića prevashodno medicine 19.veka, u etiologiji čitavog niza tzv. somatskih, organskih bolesti, niti vrednost dijagnostičkih metoda i procedura kojom medicina danas raspolaže, ipak, čini se kao da pravilo, „da se ne leči bolest, već bolesnik“ pomalo bledi.
Psihosomatski koncept pokušava kroz svoja istraživanja i teorijske okvire, upravo da istakne značaj i udeo psihološkog, duševnog života čoveka u pokušaju boljeg i možda kvalitetnijeg razumevanja nastanka, toka i ishoda jedne „somatske bolesti“.
Šta je zapravo psihosomatska medicina?
Još u antičkom periodu jasno se isticalo jedinstveno sagledavanje tela i duše kao neodvojive celine. Navodi se da je Sokrat (470-399.god p.n.e.) smatrao „da Tračani imaju bolju medicinu od Grka jer znaju da se telo ne može izlečiti ako se ne leči duša...“ Hipokrat (460-377.god.p.n.e.) smatrao je da se ne može lečiti bolest ako se ne leči bolesnik.
Psihosomatska medicina predstavlja medicinsku oblast koja se bavi istraživanjem psihosomatskih bolesti, pri čemu se pod psihosomatskim bolestima podrazumevaju „telesne bolesti, sa patoanatomskim oštećenjima, nastale delovanjem nekoliko etioloških faktora, među kojima psihogenom pripada prioritetno mesto“.
Psihosomatski pristup podrazumeva složeni, holistički pristup bolesniku, te polazeći od stava da je svaka bolest rezultat sa dejstva više etioloških činilaca, od kojih u jednom trenutku bolesti preovlađuje jedan od njih, u sledećoj fazi bolesti drugi i sl., posebno analizira upravo psihološku komponentu u nastanku bolesti.
Kada se govori o psihičkom uplivu na telesno, misli se pre svega na delovanje emocija, koje predstavljaju samo jezgro etiopatogeneze psihosomatskog poremećaja. Svakako da u kontekstu navedenog neuporedivo veći značaj imaju nesvesne, „hronificirane“ emocije, jer za njih, uslovno rečeno, jedini „kanal“ rasterećenja predstavlja vegetativni nervni sistem.
Kada se govori o neurotskim konfliktima iz najranijeg detinjstva, a koji se mogu tražiti u etiopatogenezi jednog psihosomatskog poremećaja, tada se navodi kao osnovni poremećaj odnosa majka-dete, ili pak postojeća simbioza između njih (psihosomatski poremećaji često nazivaju i „neurozama majke“).
Prvu celovitu studiju koja analizira odnose emocija i telesnih manifestacija iznela je F. Danbar (Flanders Danbars, 1902-1959), osnivač čuvene njujorške psihosomatske škole. Ona je pokušala da nađe specifičnost psihosomatskog poremećaja na nivou ličnosti, smatrajući da postoje određeni profili ličnosti predisponirani svojom strukturom da u određenim stresogenim situacijama obole od sasvim određene psihosomatske bolesti.
Jednu od najcelovitijih teorija o nastanku psihosomatskog poremećaja dao je F. Aleksander (Franz Alexander, 1892-1964,), osnivač čikaške psihosomatske škole. On je smatrao da ono što određuje tip psihosomatske reakcije, odnosno bolesti, jeste specifičnost emocionalnog konflikta ličnosti. U genezi budućeg psihosomatskog poremećaja Aleksander nalazi osećanje bazične dečije zavisnosti koje ukoliko nije na adekvatan način razrešeno, može biti i reaktivirano, kasnije u životu, u susretu sa situacijama koje bude taj konflikt.
U okvirima tzv. bihejvioralne medicine, sagledava se značaj uslovljavanja, sugestije i učenja u nastanku psihosomatske bolesti. Još 1886. godine pominje se da je Sir J. MacKenzie opisao slučaj svoje pacijentkinje koja je dobila napad kada joj je pokazao cveće na koje je bila alergična, mada je cveće bilo veštačko. Još atraktivniji je i često navođeni anegdotski primer iz biografije Marsela Prusta koji je bio alergičan na ruže, i jednoga dana dobio astmatični napad slušajući operu, telefonskim putem, u kojoj se pominju ruže.
Kada je reč o terapiji psihosomatskog poremećaja, ona bi se trebala odvijati kroz dve faze, u zavisnosti od faze bolesti u kojoj se nalazi pacijent. U tom smislu, dominantna uloga pripada ili kliničaru, ordinirajućem lekaru (akutna faza), ili je akcenat na psihoterapiji uz konsultativne preglede kliničara i farmakoterapiju (hronična faza). Psihoterapijski metodi koji se preporučuju u lečenju psihosomatičara su sledeći: sugestija, pružanje aktivne podrške, bihejvioralne tehnike, razuslovljavanje, porodična terapija, hipnoza, različite metode relaksacije, autogeni trening itd.
Uprkos pokušajima raznorodnih teorijskih koncepata da sagledaju put etiopatogeneze psihosomatskog poremećaja, čini se da i do danas neka temeljna pitanja psihosomatike ostaju nerešena. U iščekivanju preostaje nam mogučnost da pažljivo i strpljivo osluškujemo telo i signale koje nam ono neprekidno upućuje, i možda je značajnije pokušati „odgonetnuti šta telo želi da nam kaže kada je bolesno“.
