Dojka je paran organ koja se bitno razlikuje u odnosu na pol. Do početka puberteta muška i ženska dojka se razvijaju na sličan način. Kasnije, pod dejstvom polnih hormona, kod osoba ženskog pola dojka je prilagođena funkciji dojenja, dok je kod osoba muškog pola ona iste građe ali je izrazito zaostala u razvoju.
Kod polno zrele žene dojka je poluloptastog ili kupastog oblika uz odstupanja koja su najčešće genetski i rasno uslovljena. Dojka se nalazi na prednjoj strani grudnog koša, u prostoru između 3. i 7. rebra, i na sredini između grudne kosti i pazuha. Ona svojom osnovom ili bazom počiva na fasciji velikog grudnog mišića sa kojom je povezana rastresitim vezivnim tkivom pa je izrazito pokretna. Baza dojke se nastavlja telom dojke, koje se završava bradavicom. Na površini bradavice nalazi se 12-25 veoma malih otvora preko kojih se otvaraju mlečni kanalići. Oko bradavice se nalazi kružno, tamnije pigmentovano polje, promera 2-5 cm- areola. Na areoli se uočava 10-15 kvržica (Montgomery-eve kvržice) koje sadrže izmenjene lojne žlezde čije se lučenje pojačava za vreme dojenja. Bradavica i areola su prožete glatkim mišićnim vlaknima.
Dojke se menjaju tokom menstrualnog ciklusa. U periodu nakon ovulacije dolazi do bujanja mlečnih kanalića što je kod pojedinih žena praćeno bolom koji se postepeno smanjuje sa pojavom menstrualnog krvarenja. Najveće promene na dojkama se uočavaju u periodima trudnoće i dojenja. Hormoni koje luči posteljica ploda, estrogen i progesteron, utiču na proliferaciju mlečne žlezde i uvećanja dojki, dok istovremeno suprimiraju stvaranje mleka tokom trudnoće. Nakon porođaja i odlubljivanja posteljice prestaje dejstvo ovih hormona, istovremeno dolazi do lučenja prolaktina, hormona adenohipofize, koji stimuliše stvaranje mleka. Lučenje mleka nastaje kontrakcijom glatkih mišićnih vlakana koja okružuju mlečne kanaliće što je regulisano hormonom oksitocinom.
Karcinom dojke se kod najvećeg broja pacijentkinja manifestuje pojavom bezbolnog „čvora“ u dojci. Najčešće mesto nastanka je gornji lateralni kvadrant. Karcinom raste niz duktuse, probija bazalnu membranu, vrši invaziju susednih oblasti i širi se limfnim putem u susedne i udaljene limfne čvorove. U uznapredovalim slučajevima nastaju ulceracija i infiltracija, praćena lokalizovanim crvenilom kože u okolini tumora.
Rak dojke je vodeća maligna bolest kod žena. Najveći broj obolelih u našoj zemlji je starosti od 50 do 65 godina, ali se trend porasta broja obolelih spušta prema mlađem godištu. Kada se rak dojke otkrije u ranoj fazi uz adekvatnu dijagnostiku i lečenje, šanse za izlečenje i produžetak života su daleko veće.
Smatra se da je nastanak multifaktorijalnog porekla, a najčešće pominjani rizikofaktori za nastanak ove bolesti jesu: nasledne predispozicije, rana prva menstruacija, kasna menopauza, nerađanje dece ili rađanje dece u kasnijoj životnoj dobi, nedojenje dece, hormonska terapija, nepravilna ishrana, nedovoljna fizička aktivnost, gojaznost, konzumiranje alkohola, duvana itd.
Imajući u vidu visoku verovatnoću preživljavanja i bolji kvalitet života žena kod rano otkrivenog karcinoma dojke veoma je važno sprovoditi:
-
samopregled dojke koji svaka žena u generativnom periodu treba da radi jednom mesečno, najbolje 10-og dana od početka ciklusa
-
kod žena mlađih od 50 godina sprovodi se preventivni klinički pregled kod izabranog ginekologa jednom godišnje i ultrazvuk, a u indikovanim slučajevima i mamografija
-
kod žena uzrasta od 50 do 69 godina najznačajniji način ranog otkrivanja raka dojke je sprovođenje skrining mamografije
Prema Kalendaru javnog zdravlja 20. mart se obeležava kao Nacionalni dan borbe protiv raka dojke. Cilj kampanje je da se skrene pažnja na rasprostranjenost ove bolesti, na podizanje svesti o značaju prevencije i ranog otkrivanja raka dojke, kao i o palijativnom zbrinjavanju obolelih.
Rak pogađa svakoga od nas, na različite načine, kako ženu, tako i njenu porodicu, bliže i dalje okruženje. Stvaranje zdrave životne sredine u krugu porodice, prijatelja, menjanje životnih navika, kontrola stresa kao jednog od važnih „okidača“ patoloških stanja, redovni pregledi, samo su neki od postulata kojima treba da težimo. Kao i u mnogo čemu drugom, „ključ“ uspeha je prevencija.
